Babciowe – świadczenie 1500 złotych. Czym jest program „Aktywny Rodzic”?

Program „Aktywny Rodzic” stał się jednym z najważniejszych narzędzi wspierających młodych rodziców w łączeniu pracy z wychowaniem dziecka. „Babciowe”, czyli świadczenie w wysokości 1500 zł miesięcznie, od roku stanowi część systemu, który ma odciążyć rodziny w pierwszych latach życia dziecka i umożliwić im większą swobodę wyboru formy opieki — niemniej, nie funkcjonuje ono jako w pełni jednolity system.

Czym jest program „Aktywny Rodzic” i kto może z niego skorzystać? Jakie progi różnicuje się w ramach programu? Jak złożyć wniosek w ZUS i o czym jeszcze trzeba pamiętać? Na te i inne pytania odpowiadamy w niniejszym materiale.

Czym jest program „Aktywny Rodzic”? Kto może skorzystać?

Program „Aktywny Rodzic” został pomyślany jako mechanizm porządkujący to, co przez lata funkcjonowało doraźnie, bez szerszej legislacji — opiekę nad małym dzieckiem, pracę zawodową i pomoc bliskich. Jego sens opiera się na prostym założeniu, w ramach którego rodzic ma mieć prawo wyboru odnośnie przedsiębranych ścieżek życiowych, a nie obowiązek rezygnacji z jednej sfery życia, by utrzymać drugą. Świadczenie ma więc w teorii przywracać elementarną ciągłość między życiem prywatnym, a zawodowym — w praktyce stanowi nieocenioną formę wsparcia dla wielu rodzin, choć jego efekty w skali makro bywają krytykowane jako niewystarczające lub niecelne.

Świadczenie przysługuje rodzicom dzieci w wieku od dwunastego do trzydziestego piątego miesiąca życia (od 1. do 3. roku życia), a więc w okresie najintensywniejszej opieki nad pociechą i, co za tym często idzie, największej niepewności zawodowej. To moment, w którym system opieki instytucjonalnej często zawodzi, a prywatne rozwiązania — nianie, żłobki czy opieka rodzinna — mogą być z różnych przyczyn niedostępne (często z przyczyn finansowych).

Struktura programu została podzielona na trzy warianty — „Aktywni rodzice w pracy”, „Aktywnie w żłobku” i „Aktywnie w domu”, a każdy z nich dotyczy innego modelu organizacji życia — od pełnego powrotu do aktywności zawodowej, po pozostanie przy dziecku w ramach domowej opieki. W zależności od tego, jak zmienia się sytuacja rodziców, możliwe jest płynne przechodzenie pomiędzy wariantami, co jest istotne szczególnie z uwagi na fakt, że w poszczególnych podtypach rodzice mogą liczyć na różną wysokość świadczenia.

Babciowe – aktualna podstawa prawna

Podstawą prawną programu „Aktywny Rodzic” jest ustawa z 15 maja 2024 roku o wspieraniu rodziców w aktywności zawodowej oraz w wychowaniu małych dzieci. Akt ten — obowiązujący od 1 października 2024 roku — określa zasady przyznawania, zmiany i wypłaty świadczeń, a także reguluje finansowanie składek ZUS w przypadku tzw. umów uaktywniających.

1500 złotych miesięcznie nie dla każdego – progi w „babciowym”

Choć sama nazwa programu sugeruje jednolitą formę wsparcia, jego konstrukcja jest zróżnicowana pod względem wysokości i celu świadczenia — „babciowe” nie stanowi jednej stawki dla wszystkich, lecz ramę, w której poszczególne warianty zostały dopasowane do różnych modeli opieki i stopnia aktywności zawodowej rodziców. Podstawą jest tu nie tylko wiek dziecka, ale również sposób organizacji opieki oraz to, czy rodzic decyduje się na powrót do pracy, pozostanie w domu czy skorzystanie z instytucji opiekuńczej.

Aktywni rodzice w pracy – 1500 zł miesięcznie

To podstawowy wariant programu, określany potocznie mianem „babciowego”. Świadczenie wynosi 1500 zł miesięcznie i przysługuje rodzicowi, który po zakończeniu urlopu rodzicielskiego lub wychowawczego wraca do aktywności zawodowej. Środki mogą zostać przeznaczone na wynagrodzenie dla osoby sprawującej opiekę – babci, niani lub innego opiekuna — pod warunkiem zawarcia tzw. umowy uaktywniającej, od której składki ZUS pokrywa państwo. W przypadku dziecka z orzeczeniem o niepełnosprawności wysokość świadczenia wzrasta do 1900 zł miesięcznie.

Należy przy tym pamiętać, że dla otrzymania wsparcia w ramach niniejszego wariantu, oboje rodziców musi być aktywnymi zawodowo — w przeciwnym razie będą oni mogli liczyć wyłącznie na wariant trzeci.

Aktywnie w żłobku

Drugi wariant obejmuje sytuacje, w których rodzice korzystają z instytucjonalnej formy opieki nad dzieckiem — żłobka, klubu dziecięcego lub dziennego opiekuna. Świadczenie wynosi również 1500 zł miesięcznie (lub 1900 zł przy dziecku niepełnosprawnym) i stanowi dofinansowanie kosztów pobytu w placówce. Program w tej formie zastąpił wcześniejsze rozwiązanie, w ramach którego rodziny mogły liczyć jedynie na dopłatę do 400 zł miesięcznie, znacząco poszerzając zakres realnego wsparcia. W rzeczonej sytuacji, ponownie, zarówno mama jak i tata dziecka muszą podejmować się pracy zawodowej.

Aktywnie w domu – 500 zł miesięcznie

Trzeci wariant adresowany jest do rodziców, którzy decydują się na samodzielną opiekę nad dzieckiem w domu. Świadczenie wynosi 500 zł miesięcznie i przyznawane jest na każde dziecko w wieku od roku do trzech lat — niezależnie od kolejności urodzenia. Konstrukcyjnie jest ono zbliżone do rodzinnego kapitału opiekuńczego, lecz obejmuje również pierwsze i jedyne dzieci, co czyni je rozwiązaniem bardziej uniwersalnym w skali całej populacji rodziców. Jest to rozwiązanie kierowane do rodziców, którzy nie podejmują się pracy (lub nie podejmuje się jej przynajmniej jedno z nich).

Czy pobieranie babciowego wyklucza z 800+?

Świadczenie w ramach programu „Aktywny Rodzic” funkcjonuje niezależnie od programu 800+, co oznacza, że rodzice mogą pobierać oba świadczenia równocześnie — konstrukcja systemu została bowiem opracowana w taki sposób, by „babciowe” stanowiło formę uzupełnienia, a nie zamiennika dotychczasowej pomocy państwa.

Ograniczenie dotyczy wyłącznie wewnętrznej struktury programu „Aktywny Rodzic” – za jedno dziecko w danym miesiącu można otrzymać świadczenie wyłącznie z jednego wariantu. Tym samym rodzic nie może równolegle pobierać środków z „babciowego” i z dopłaty do żłobka, choć ma prawo do zmiany formy wsparcia w kolejnych miesiącach.

Babciowe – jak złożyć wniosek w ZUS?

Obsługą programu zajmuje się Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który przyjmuje wnioski wyłącznie w formie elektronicznej. Proces wnioskowania został zintegrowany z istniejącymi kanałami komunikacji cyfrowej, co pozwala rodzicom złożyć wniosek z dowolnego miejsca, bez konieczności wizyty w urzędzie.

Wniosek o świadczenie „Aktywny Rodzic” można złożyć poprzez:

• Platformę Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS),
• aplikację mobilną mZUS,
• bankowość elektroniczną (wybrane banki),
• portal Emp@tia Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.

Po złożeniu dokumentów ZUS dokonuje weryfikacji danych, a decyzja o przyznaniu świadczenia przekazywana jest drogą elektroniczną. Środki wypłacane są miesięcznie na konto wskazane przez wnioskodawcę, bez potrzeby ponawiania formalności w kolejnych okresach (o ile nie zmieni się sytuacja rodziny).